Przemysł energetyczny w Łodzi narodził się pod koniec XIX wieku. W tym czasie miasto Łódź szybko się rozwijało i potrzebowało energii elektrycznej przede wszystkim dla fabryk i zakładów. Pierwsze elektrownie w mieście były własnością prywatną wpływowych łódzkich fabrykantów. Jednak z roku na rok problem otwarcia potężnej elektrowni miejskiej stawał się coraz bardziej dotkliwy.
Stało się to w końcu w 1907 roku, kiedy uruchomiono pierwszą łódzką elektrownię, która przetrwała burzliwe lata pierwszej i drugiej wojny światowej. W latach powojennych została przekształcona w elektrociepłownię, czyli elektrownię wytwarzającą zarówno energię elektryczną, jak i ciepło. Na początku XXI wieku, w ramach rewitalizacji, pierwsza łódzka elektrociepłownia otrzymała nowe życie – budynek elektrowni stał się miejskim centrum nauki, kultury i sztuki, informuje portal lodz-name.eu.
Kontekst powstanie łódzkiej elektrociepłowni
Pod koniec XIX wieku Łódź była dużym miastem przemysłowym, liczącym 300 000 mieszkańców. Miasto nazywano „polskim Manchesterem”, ponieważ fabryki i zakłady włókiennicze, bielące i farbujące pracowały pełną parą niemal całodobowo. Przemysł miasta potrzebował energii elektrycznej. Potrzebowali jej także mieszkańcy miasta, którzy do oświetlenia swoich domów używali lamp naftowych i świec.
Jako pierwsi z elektryczności w Łodzi zaczęli korzystać zamożni fabrykanci, którzy interesowali się ówczesnymi innowacjami i zaawansowanymi technologiami. W latach osiemdziesiątych XIX wieku przemysłowcy zaczęli uruchamiać małe elektrownie i instalować generatory w swoich przedsiębiorstwach. Pierwszymi z nich byli znani producenci Karol Scheibler i Ludwik Meyer.
W 1887 roku uruchomiono tymczasową elektrownię. Mieściła się ona w piwnicy jednego z najstarszych hoteli w mieście, Grand Hotelu przy ulicy Piotrkowskiej. Dzięki energii elektrycznej wytwarzanej przez tę napędzaną gazem maszynę dynamo-elektryczną, w Łodzi zapaliły się pierwsze latarnie uliczne.
W 1898 roku w mieście zbudowano kolejną elektrownię, o znacznie większej mocy. Jednak produkowany przez nią prąd był wykorzystywany do zasilania sieci tramwajów elektrycznych.
Dlatego Łódź, która w szybkim tempie się uprzemysławiała, potrzebowała potężnej elektrowni.
Budowa i początek pracy
W 1895 roku władze miasta Łodzi ogłosiły przetarg na budowę elektrowni miejskiej. Realizacją tego pomysłu zajęła się niemiecka firma Siemens & Halske. W 1900 roku spółka akcyjna otrzymała koncesję (prawo budowy) na budowę elektrociepłowni w Łodzi. Niemiecka firma zobowiązała się do wybudowania miejskiej elektrowni cieplnej w ciągu dwóch lat. Jednak firmie Siemens & Halske nie udało się zrealizować tego projektu.
Łódzka elektrownia (ES-1) została uruchomiona we wrześniu 1907 roku. Jej paliwem był węgiel. Pierwsza uruchomiona turbina elektrowni była o mocy 1,3 MW. W latach 1908-1913 uruchomiono pięć kolejnych agregatów. W tym czasie całkowita moc elektrowni wynosiła 21,1 MW.
Łódzka elektrownia stała się drugą co do wielkości w ówczesnym Królestwie Polskim, po elektrowni warszawskiej. Do budowy elektrowni wykorzystano innowacyjne w tamtych czasach konstrukcje żelbetowe.
Czy uruchomienie potężnej elektrowni miejskiej oznaczało, że prąd był dostępny w domach wszystkich łodzian? Niestety nie, ponieważ w tamtym czasie priorytetem było dostarczenie energii elektrycznej dla łódzkiego przemysłu. Oświetlenie ulic i elektryfikacja domów były traktowane jako sprawa drugorzędna. Jednak z czasem liczba lamp elektrycznych i odbiorców prądu zaczęła rosnąć.
I wojna światowa i lata międzywojenne
Wiadomo, że podczas pierwszej wojny światowej Łódź została zajęta przez wojska niemieckie. Łódzka elektrownia węglowa przeżywała trudne chwile. Niemcy rozkradli znaczną część wyposażenia i urządzeń elektrowni i wywieźli do Niemiec 100 ton miedzi w postaci kabli lądowych, ponieważ potrzebowali miedzi do produkcji broni. Ponadto dwa turbogeneratory o łącznej mocy 8,5 MW zostały zdemontowane i wysłane do Niemiec. Po zakończeniu I wojny światowej zwrócono tylko jeden turbogenerator.
Na początku lat międzywojennych elektrownia została przejęta przez władze miasta. Rozpoczęto odbudowę splądrowanej elektrowni miejskiej. W połowie lat trzydziestych łódzka elektrownia przeszła w ręce prywatne – przejęli ją kapitaliści belgijscy, szwajcarscy i niemieccy. Miasto otrzymało jedynie 20% udziałów w nowo utworzonej spółce akcyjnej pod nazwą Łódzkie Towarzystwo Elektryczne SA.
W tym czasie zaniepokojeni mieszkańcy Łodzi sprzeciwiali się przekazaniu elektrowni w prywatne ręce. Sytuacja ta była szeroko opisywana na łamach ówczesnych łódzkich i krajowych czasopism.
W 1939 roku uruchomiono turbinę o mocy 30 MW. Tym samym całkowita moc elektrowni wynosiła wówczas 100,75 MW. W przededniu II wojny światowej łódzka elektrownia stała się największą w Polsce.
II wojna światowa i lata powojenne
W pierwszych dniach września 1939 roku, kiedy nazistowskie Niemcy zaatakowały Polskę, łódzka elektrownia została zbombardowana z powietrza. W obiekt uderzyło osiem 50-kilogramowych bomb. W wyniku tego elektrownia została uszkodzona, ale szkody były niewielkie.
W nocy z 5 na 6 września kierownictwo elektrowni uciekło, ale inżynierowie pozostali na swoich stanowiskach. Nie dopuścili do wyłączenia elektrowni i zadbali o to, by ten krytyczny obiekt nadal dostarczał energię elektryczną do miasta.
Під час окупації Лодзі нацисти розглядали електростанцію, як джерело енергії для військової промисловості. Тому у 1942 році додали ще один котел.
У 1943 році на Лодзькій електростанції сталася пожежа, внаслідок якої був знищений дах машинного залу і пошкоджена одна із турбінних установок.
В останні місяці окупації гітлерівці демонтували та вивезли частину обладнання в Німеччину, а також документацію та вугілля, на якому працювала електростанція. В Німеччину також було примусово вивезено частину персоналу, яка обслуговувала станцію.
Jak wiadomo, po wyzwoleniu od niemieckich okupantów Polska znalazła się w strefie wpływów Związku Radzieckiego. Prawie wszystkie strategicznie ważne przedsiębiorstwa i instytucje w mieście, w tym Elektrownia Łódzka, zostały znacjonalizowane. Bezpośrednio po wyzwoleniu miasta od nazistów wysiłki pracowników elektrowni zostały skierowane na naprawę i odbudowę zniszczonego mienia.
Do końca 1945 roku udało się odbudować i uruchomić znaczną część urządzeń wytwórczych, a także prawie wszystkie urządzenia dystrybucyjne i sieciowe.
W 1953 roku elektrownia została przekształcona w elektrociepłownię i zaczęła dostarczać parę na potrzeby przemysłu. Pod koniec lat pięćdziesiątych wybudowano drugą elektrociepłownię w Łodzi. W 1960 roku Elektrownia Łódzka i nowo wybudowana Elektrociepłownia nr 2 zostały połączone w jedno przedsiębiorstwo. Od tego czasu najstarsza łódzka elektrownia miejska znana jest jako Elektrociepłownia Łódzka nr 1 (EC-1).
Pierwsza elektrownia miejska i rewitalizacja
W 2000 roku elektrownia cieplna Łódź-1 (EС-1) została wyłączona z eksploatacji. Nie był to jednak koniec historii elektrowni. W 2008 roku, w ramach programu rewitalizacji (proces odnawiania starych budynków i obiektów miejskich), ES-1 została przekształcona w centrum kultury, nauki i sztuki. W budynku pierwszej łódzkiej elektrociepłowni mieści się Centrum Nauki i Techniki z interaktywnymi wystawami popularnonaukowymi. Dla mieszkańców i gości otwarto także Narodowe Centrum Kultury Filmowej, planetarium oraz Centrum Komiksu, Gier i Spotkań Interaktywnych.
Ponadto budynek dawnej elektrowni został wyposażony w sale konferencyjne i pomieszczenia do organizacji różnych wydarzeń.
Rewitalizacja pozwoliła zachować historyczną wartość pierwszej elektrowni w mieście, a jednocześnie tchnąć w nią nowe życie.
